AI kan ons helpen een dreigend probleem op te lossen. ‘De groei van de arbeidsproductiviteit in Nederland stagneert al een tijdje, terwijl de beroepsbevolking nauwelijks meer groeit’, stelt Verduijn. Om in de toekomst onze welvaart op peil te kunnen houden, moeten we slimmer werken. AI kan hierin van grote waarde zijn. Maar hoe zorgen we dat deze technologie voor iedereen werkt, en niet slechts voor een select groepje digitaal vaardigen? Aan de hand van het recent verschenen UWV-onderzoek Op weg naar AI die werkt voor iedereen bespreken Verduijn en Ten Hoonte vier cruciale spanningsvelden.

De angst dat robots onze banen inpikken, is van alle tijden. Toch kijken experts hier anders naar. In een tijd van krapte is het zonde om talent langs de kant te laten staan. ‘We moeten niet denken in termen van mensen ontslaan omdat AI het werk doet, maar in termen van mobiliteit’, zegt Ten Hoonte. Als AI taken overneemt, komt kostbaar menselijk talent vrij. De uitdaging voor werkgevers is om deze mensen niet te zien als overbodig, maar als inzetbaar op plekken waar tekorten zijn. ‘Er komt talent vrij. Wie haalt het naar binnen?’

Een belangrijk risico dat Verduijn signaleert, is het verdwijnen van instapfuncties. AI kan inmiddels prima worden ingezet voor voorbereidende en ondersteunende taken die vaak door junioren worden gedaan om het vak te leren. Denk aan het schrijven van eenvoudige programmeercode of teksten, verwerken van data of uitpluizen van jurisprudentie. Maar als dit soort werk geautomatiseerd wordt, dan brengt dat de doorstroom binnen organisaties en op de arbeidsmarkt in gevaar. 

Verduijn noemt dit het effect van de schoorsteen die aan de onderkant dichtgemetseld wordt. Als starters en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt de kans niet krijgen om via eenvoudige taken in te stromen en vlieguren te maken, hoe groeien zij dan ooit door naar senior posities? Bedrijven moeten hier bewust beleid op voeren om te voorkomen dat zij later in de knel komen bij de werving voor functies hogerop in het functiegebouw.

Wordt ons werk leuker door AI? Dat hangt af van de keuzes die we maken. Zet de technologie in voor taken waar deze goed in is, zonder het menselijke aspect te verliezen. Ten Hoonte maakt hierbij een scherp onderscheid tussen de 'koude' kant van het werk – die de machine prima kan overnemen – en de 'warme' kant, waar menselijk contact onmisbaar blijft. Het doel is dat AI ondersteunt, zodat er ruimte overblijft voor taken die echt menselijk contact of creativiteit vereisen. We moeten voorkomen dat we onze menselijkheid verliezen in het proces van efficiëntie.

Tot slot is er de vraag: wie zorgt dat medewerkers mee kunnen komen? Is dat de werkgever, de overheid of het individu? Volgens Ten Hoonte moeten we af van het idee dat je één keer leert voor een vak en dit vervolgens je hele leven uitoefent. We moeten toe naar een leercultuur waarin 'proactief loopbaangedrag' centraal staat en mensen 'leren om te leren'. Dit vraagt om investeringen in scholing, juist ook voor de groep die nu vaak de boot mist: mensen met flexibele contracten en mensen die praktisch geschoold zijn.