Vrijwel iedere UWV-cliënt wil zich aan de regels houden. Maar niet iedereen meldt bijverdiensten of wijzigingen. Hoe komt dit? En hoe beleven mensen handhaving van die regels? UWV en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) gingen op zoek naar het antwoord. Doel: onbewuste regelovertreding voorkomen. En als het toch misgaat, passend handhaven.
De conclusies in het kort
Mensen overtreden de regels vaak onbedoeld, onder meer door:
- Onoplettendheid, onvoldoende kennis of onjuiste toepassing van regels
- Misverstanden over de regels
- Gebrek aan vaardigheden of capaciteiten om de regels toe te passen
Passend handhaven, naleving stimuleren
Handhaving is een belangrijke taak van UWV, omdat we ermee zorgen dat cliënten de uitkering en dienstverlening krijgen waar zij recht op hebben. Het uitgangspunt bij handhavingsbeleid en -dienstverlening is de laatste jaren verschoven: van een beeld van zelfredzame burgers naar een beeld waarbij er grenzen zitten aan deze zelfredzaamheid. Daarmee is de focus komen te liggen op passend handhaven en stimuleren dat mensen regels naleven. Om op een gepaste manier te handhaven en regelovertreding te voorkomen, willen we weten waarom UWV-cliënten de regels overtreden en hoe zij het handhavingsproces ervaren.
Daarom hebben we in samenwerking met het ministerie van SZW een onderzoek laten uitvoeren. De onderzoekers vroegen cliënten die een regel hebben overtreden naar hun verhaal. Zo leren we wat volgens hen de oorzaak van hun regelovertreding was en hoe ze het handhavings- en sanctioneringsproces hebben ervaren.
Waarom overtreden mensen onbedoeld de regels?
Onvoldoende kennis en toepassing van regels:
- Onoplettendheid en onwetendheid zijn de meest genoemde oorzaken voor regelovertreding.
- De informatieplicht is bij UWV-cliënten globaal bekend, maar ze vinden het moeilijk om de regels concreet op de eigen situatie toe te passen.
- Het moment waarop mensen informatie krijgen over hun plichten (aan het begin van de uitkering) is niet het moment waarop ze de informatie goed in zich kunnen opnemen.
Misverstand over de regels:
- Cliënten interpreteren de regels soms anders. Specifiek de begrippen ‘vrijwilligerswerk’ en ‘vakantie’ leggen ze vaak anders uit dan bedoeld.
Gebrek aan vaardigheden of capaciteiten:
- Cliënten lukt het niet altijd om informatie goed door te geven aan UWV of informatie wordt niet goed verwerkt door UWV. Ook haken mensen af, omdat het systeem te ingewikkeld is of niet meewerkt. In sommige gevallen geven cliënten informatie door via een externe partij of bewindvoerder, waardoor zij de verantwoordelijkheid buiten zichzelf leggen.
- De fysieke en mentale capaciteit van de cliënten belemmert soms het vermogen tot naleving van de regels.
Cliënten vinden het handhavingsproces stressvol
De respondenten deelden niet alleen de oorzaken van hun regelovertreding, maar ook hun ervaring met het handhavingsproces. Onder meer de toon van de brieven tijdens het handhavingsproces maakt veel indruk op hen. Dit leidt tot extra stress, waardoor cliënten bang worden om fouten te maken en alles doorgeven óf juist verlammen en helemaal niets doen.
Hoe nu verder? Naar passende handhaving
De resultaten bieden aanknopingspunten om bijvoorbeeld het uitnodigingsproces voor handhavingsgesprekken en de communicatie rondom handhaving aan te passen. De resultaten geven ook extra urgentie aan bestaande initiatieven om de dienstverlening te verbeteren. Bij het opstellen of aanpassen van beleid is meer aandacht nodig voor de achterliggende oorzaken. De verhalen van cliënten die regels hebben overtreden, dragen bij aan draagvlak voor deze aandacht. Met als resultaat dat er uiteindelijk passender kan worden gehandhaafd op de naleving van plichten.