Ziekteverzuim kost de samenleving miljarden euro's per jaar, waarbij werkgerelateerde psychische klachten bovenaan staan. Robert Vonk (Raad voor Volksgezondheid en Samenleving) noemde Nederland een 'hypernerveuze samenleving', waarin mentale klachten nog te vaak als individueel probleem worden gezien in plaats van als systeemfout. De kosten van mentale problemen bedragen al 18 miljard euro per jaar.
Over de verantwoordelijkheid voor preventie liepen de meningen uiteen. Mariëtte Patijn (GL-PvdA) legde de nadruk op collectieve oplossingen en wees op de onzekerheid op de flexibele arbeidsmarkt, waar bijna de helft van de werkenden geen vast contract heeft. 'Als nog maar net de helft van werkend Nederland een vast contract heeft, dan weet je dat die andere helft dus een onzekerheid heeft over: heb ik morgen of volgend jaar nog wel een baan, een inkomen? Dit zullen we als politiek moeten regelen.'
Inge van Dijk (CDA) pleit voor een bredere blik op preventie, gericht op maatschappelijke weerbaarheid: 'Ik geloof dat je voor heel veel dingen aan andere knoppen moet draaien in plaats van het meteen medisch te maken.' Daan de Kort (VVD) waarschuwde dat werkgevers ontlast moeten worden en ziet een cruciale rol weggelegd voor gemeenten bij het aanpakken van onderliggende problemen zoals schulden.
De uitvoering van het WIA-stelsel loopt vast. Bestuursvoorzitter Maarten Camps (UWV) erkende openlijk dat de organisatie vorig jaar fouten heeft gemaakt in de dagloonberekening bij een groot aantal WIA-uitkeringen. Ongeveer 17.000 mensen wachten te lang op een beoordeling. Zowel cliënten als UWV-medewerkers lopen vast in de complexiteit van de regelgeving.
Het probleem reikt verder dan UWV alleen. Pieter Duisenberg, president Algemene Rekenkamer, gaf aan dat de overheid meer belooft dan zij kan waarmaken, waardoor het vertrouwen afbrokkelt. Zijn oproep aan de politiek: 'Beloof ook alleen wat je kan doen.'
Over de aanpak van de problemen verschilden de Kamerleden van mening. Patijn (GL-PvdA) erkende de noodzaak tot vereenvoudiging, maar benadrukte dat eerst het UWV-fundament op orde moet zijn. Herstel van de fouten en aanpak van de oorzaken – zoals ingewikkelde cao-afspraken en flexibele contracten – moeten prioriteit krijgen. De Kort (VVD) wilde daar niet op wachten. De fundamentele discussie over het stelsel mag volgens hem niet wachten op de hersteloperatie. Hij wees op het toeslagenstelsel dat mensen afhoudt van werken als voorbeeld van structurele problemen die nu aangepakt moeten worden.
De Kort pleitte voor een fundamentele verschuiving in hoe we naar mensen kijken: 'Ik zou echt naar een talentindicatie gaan als het gaat om kijken naar de mogelijkheden van mensen en dan ook de juiste hulpmiddelen, begeleiding en ondersteuning te bieden.' In plaats van te focussen op beperkingen, zou de nadruk moeten liggen op wat mensen wél kunnen.
Van Dijk benadrukte het belang van hoe vereenvoudiging tot stand komt. Het moet beginnen met een plan dat in samenwerking met uitvoerende organisaties zoals UWV wordt opgesteld, niet met een plan dat vanuit Den Haag wordt opgelegd. Alleen zo ontstaan werkbare oplossingen die in de praktijk standhouden.
Maarten Camps concludeerde het gesprek als 'hoopvol'. Hij riep daarbij op tot stapsgewijze verandering, waarbij jaarlijks verbeteringen worden doorgevoerd in plaats van te wachten op één grote stelselwijziging.
'UWV zet verdere stappen voor het bieden van goede dienstverlening met meer menselijke maat. Uitvoerbare wetgeving is daar een belangrijke basis voor. Dat is essentieel voor het herstel van het vertrouwen in de overheid.'