Voice-over (VO): Welkom bij de zomeraflevering van de podcast van UWV waarin we dieper duiken in één groot thema. Met deze keer hoe AI werk verandert maar niet geheel overneemt. Welke vaardigheden worden belangrijker? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen mee kan in deze transitie? We nemen je mee langs de feiten, kansen en uitdagingen die AI met zich meebrengt voor  werknemers en werkgevers.

Henk Jan Winter (HW): Met dit keer een kijkje in de toekomst hoe kunstmatige intelligentie nu al onze manier van werken verandert. Van de programmeur die AI gebruikt om sneller codes te schrijven, tot de zorgverlener die dankzij AI tijd overhoudt voor patiëntencontact. Wat betekent dit voor de arbeidsmarkt van morgen?

Ik ben Henk Jan Winter en naast mij in de studio staat Frank Verduijn. Hij is hoofdonderzoeker bij UWV en hij is medeauteur van het rapport ‘Op weg naar AI die werkt voor iedereen’. Dit is een speciale zomeraflevering van De arbeidsmarkt ontcijferd. 

HW: Hi Frank.

Frank Verduijn (FV): Hi Henk Jan. 

HW: In jullie rapport ‘Op weg naar AI die werkt voor iedereen’. Daar beschrijven jullie hoe AI wordt ingezet op de werkvloer van alle dagen. Kun je eens kort uitleggen hoe jullie dit onderzoek hebben aangepakt?

FV: Nou zeker. We hebben interviews gehouden met een negentiental experts uit verschillende kennisgebieden en die inzichten hebben we vervolgens gecombineerd met bevindingen uit ons werkgeversonderzoek dat we eind vorig jaar al hadden gedaan en we hebben ook nog gekeken naar internationale ontwikkelingen en ander bestaand onderzoek en op die manier kregen we een heel breed beeld van hoe AI nu al wordt gebruikt en wat de verwachtingen zijn voor de toekomst. 

HW: En hoe wordt AI gebruikt en wat zijn de verwachtingen voor de jaren? Ja, ook op de langere maar ook de korte termijn.

FV: Hoe wordt het gebruikt, eigenlijk overal. AI heeft impact op vrijwel alle beroepen en sectoren, zien wij. Maar tegelijkertijd zien we niet dat het werk geheel overneemt. Het vervult meer de rol van een soort slimme assistent. Die elke dag slimmer wordt en die werk in veel gevallen voorbereidt. Dus de inzet van AI kan werknemers in theorie heel veel opleveren. Zo zou een deel van de winst op het gebied van de arbeidsproductiviteit richting hen kunnen gaan. We hebben bijvoorbeeld een voorbeeld gezien van softwareproducent AFAS. Die werknemers door verwachte productiviteitswinst met behoud van salaris een vierdaagse werkweek aanbiedt in plaats van de vijfdaagse werkweek die gebruikelijk was.

HW: Dat levert dus gewoon meteen meer vrije tijd op voor de mensen.

FV: Ja precies, met behoud van salaris, dat willen we toch allemaal. Het kan ook leiden tot fysiek minder zwaar werk of inhoudelijk interessanter werken.

HW: Maar ik begrijp ook wel dat mensen altijd achter de knoppen moeten blijven zitten. 

FV: Ja zeker, daar pleiten wij ook wel voor, in veel beroepen is dat nog steeds heel belangrijk, menselijke controle. Dus ja dan moet je dus kritisch kunnen analyseren wat er gebeurt en wat je wat je ziet wat voor uitkomsten je krijgt. Een van de geïnterviewden gaf het ook aan, Jurre Das van het Rathenau Instituut, we hebben ook een quote van hem opgenomen in het onderzoek en die zei, even samengevat, werknemers moeten goed kritisch kunnen analyseren waar output vandaan komt en zich steeds afvragen van is dit logisch wat ik nu zie of ontbreekt er iets. Dus we kunnen nog niet volledig vertrouwen op de uitkomsten van AI.

HW: Hoe zie je dan de verdere toekomst? Wat is je voorspelling voor AI? Hoe sterk gaat het ons beeld veranderen? 

FV: Nou ja, dat verandert heel erg per sector. We zien ook bijvoorbeeld sectoren waarin de consequenties wat negatiever kunnen zijn, maar het ook gewoon echt banen zou kunnen gaan kosten. Ik las van de week een artikel in de Financieel Dagblad, waarin bijvoorbeeld de CEO van een callcenter met duizend medewerkers, voorspelde dat binnen twee tot drie jaar de helft van zijn mensen overbodig zal zijn. En dan twee of drie jaar later nog weer de helft. Dus dat zijn natuurlijk geen geringe aantallen. Hij gaf ook aan van die AI-agents die reageren binnen een paar seconden, die beheersen alle talen, die werken rond de klok door. En ze hebben ook geen ochtendhumeur, dus kunnen in sommige gevallen ook zelfs empathischer uit de hoek komen dan een menselijke agent.

HW: Ja, en ze worden ook niet ziek, dat scheelt ook weer, dat is allemaal veel goedkoper. Maar het lijkt me niet echt een hele gezellige boel worden daar op kantoor. Gaan we straks nou allemaal bellen met een verzekeraar, een bank of een woningbouwvereniging en krijg ik dan steeds een machine aan de telefoon. De AI gaat dan alle banen overnemen en dat verandert toch ook enorm de manier waarop wij werken. 

FV: Dat laatste absoluut en hoe het precies uitwerkt dat zal moeten blijken. Dat hangt ook voor een deel af van onze eigen voorkeuren. Een heleboel dingen die kunnen zijn niet per se wenselijk vanuit het oogpunt van de werknemer maar ook vanuit het oogpunt van de klant of de afnemer. Er zullen een hoop mensen zijn die zeggen van mooi dat AI mijn vraag kan beantwoorden, maar ik spreek toch liever een mens van vlees en bloed. Aan de andere kant is dat misschien niet overal ook mogelijk met personeelstekorten, dus dan moet je het op een andere manier gaan invullen. 

HW: En andere menselijke vaardigheden worden heel belangrijk, maar welke vaardigheden worden dan vooral voor medewerkers straks crucialer in de toekomst? 

FV: Nou, dat kritisch denken gaf ik al even aan. Je moet goed weten wat je voor je hebt, nadat je input hebt gegeven, je prompt hebt ingevoerd. En wat de output is. En of daar de juiste bronnen in zijn gebruikt. Of dat volledig is. En of het geen hallucinatie is. Maar bijvoorbeeld ook andere soft skills. Het gaat in veel gevallen om soft skills. Het gaat in veel gevallen om soft skills. Dus niet harde vakinhoudelijke vaardigheden, maar meer die menselijke vaardigheden. Die winnen aan belang. Denk aan creativiteit, aan samenwerking. Dat soort dingen. Want AI kan wel makkelijk patronen herkennen en data verwerken en analyseren. Maar er is in veel gevallen nog steeds wel menselijke interpretatie nodig. En in ieder geval ook een soort menselijke handrem, we hebben allemaal de afgelopen jaren kunnen zien wat er kan gebeuren als die handrem, die menselijke controle, er niet is ja dan kunnen de hele nare dingen gebeuren dus nee dat blijft toch voorlopig nog steeds wel heel belangrijk. Maar menselijke soft skills zijn van belang en daarnaast natuurlijk ook gewoon digitale geletterdheid, want we hoeven echt geen programmeurs te worden, maar je moet wel begrijpen hoe het in elkaar zit op een basaal niveau en hoe je er effectief mee kunt samenwerken.

HW: Even heel kort, welke sectoren worden nou het meest geraakt door artificial intelligence?

FV: We zien op dit moment vooral impact in kennisintensieve sectoren. Dus dat zijn sectoren waarin kennis een grote rol speelt, waarin dataverwerking een grote rol speelt. Denk aan de financiële dienstverlening, waar AI gebruikt kan worden voor risicoanalyses en voor de klantenservice. Maar ook aan de juridische dienstverlening, waar het kan helpen om wetsteksten uit te pluizen. Maar bijvoorbeeld ook het onderwijs, waar AI leraren kan ondersteunen bij het maken van lesmateriaal. 

HW: Dat betekent dus nogal wat voor werkzoekenden en voor werknemers. Waar ligt hun toekomst straks dan? 

FV: Nou ja, ze zullen zich moeten aanpassen. Dus dat is eigenlijk het belangrijkste inzicht op het gebied van werkzoekenden en werknemers. Aanpassingsvermogen, we hadden het al eventjes over vaardigheden net, toen heb ik hem nog niet genoemd. Aanpassingsvermogen wordt echt van cruciaal belang. Dat was al zo, hebben we ook gezien in het werkgeversonderzoek, waarin het werd genoemd als de skill die de komende vijf jaar door werkgevers als het allerbelangrijkst wordt gezien. Maar AI geeft dat eigenlijk nog een extra impuls, zou je kunnen zeggen. Dus het wordt gewoon heel belangrijk dat je open staat voor verandering, dat je wilt blijven bijleren, dat je meegaat met die ontwikkelingen. Als je dat doet dan heb je de beste kansen.

HW: Dus veel scholen, bijscholen, dat is dus belangrijk. En wat is de taak in dit hele proces voor UWV als organisatie? Spelen wij hier überhaupt een rol in? 

FV: Nou dat denk ik wel. Wij helpen werkzoekenden en werkgevers om door deze transitie te navigeren. Dus we bieden ze informatie over welke vaardigheden de toekomst hebben. Ik noemde het zojuist al eventjes. En we helpen ze ook bij het ontwikkelen van die competenties. Dat dan met name voor werkzoekenden en werkgevers adviseren we hoe ze die implementatie van AI zo kunnen vormgeven dat het hun personeel ook echt ten goede komt.

HW: En wat is dan de grootste uitdaging? Of ja, wat is het grootste gevaar hierbij? 

FV: Nou, wat mij betreft is het de grootste uitdaging om ervoor te zorgen dat er niemand achterblijft. Dat we niemand onderweg verliezen in deze transitie. Dus AI kan in theorie de ongelijkheid op de arbeidsmarkt en in de samenleving vergroten. Als bepaalde groepen geen toegang hebben tot de juiste scholing. Of niet om kunnen gaan met bepaalde technologie. En ook de handvatten niet krijgen om dat te doen. En zoals ik zojuist ook al even zei, lang niet alles dat technisch kan is ook wenselijk. Dus we moeten echt investeren in een inclusieve AI-ontwikkeling en een leven lang ontwikkelen voor iedereen toegankelijk maken. 

HW: Ja, we hebben natuurlijk in het verleden ook al gezien dat ICT inderdaad afstanden kan vergroten juist door en dat sommige groepen daar gewoon heel veel moeite mee hebben. We zullen zien wat daarmee gebeurt. Even nog een paar concrete tips voor werknemers en die zich nou zorgen maken over AI. Die denken van oh ja wat gebeurt er met mijn werk, wat moet ik nog allemaal bijleren. Wat voor tips heb jij voor ze? 

FV: Ja de belangrijkste tip is misschien wel om nieuwsgierig te blijven en te experimenteren met AI-tools binnen bepaalde grenzen uiteraard. Je moet niet met gevoelige data gaan rommelen maar, ja probeer het eens uit. Ga eens met zo’n Chat GPT of met een andere toepassing, ga eens aan de gang. Kijk wat het doet, wat het kan, hoe het je kan helpen. Kijk, onbekend maakt onbemind. Veel angst komt voort uit onbekendheid. Dus proberen te begrijpen wat het wel en niet kan, is denk ik heel belangrijk. Ten tweede, investeer ook echt in vaardigheden die complementair zijn aan AI. Dus de vaardigheden die we zojuist noemden, die soft skills, creativiteit, kritisch denken, communicatieve vaardigheden. Dat zijn gebieden waar mensen nog steeds in uitblinken. Het zijn dingen die AI nog niet goed kan. Dus als je nou zorgt dat je die onder de knie krijgt en houdt, dan ben je nog steeds van meerwaarde naast een eventuele AI-toepassing.
En tot slot voor werkgevers dan nog, zorg dat je mensen meeneemt hierin. Zorg dat je dus jouw personeel in staat stelt die ontwikkeling te maken en zich die skills eigen te maken. Geef ze de ruimte om te experimenteren. Investeer in trainingen. Creëer dus een omgeving waarin mensen zich vrij voelen om aan de slag te gaan met AI.

HW: Kun je je voorstellen dat mensen bang zijn voor AI? Of ook echt heel erg op korte termijn al zien dat ze hun baan mogelijk verliezen? 

FV: Ja, ik denk dat iedere technologische ontwikkeling gepaard gaat met vrees. Maar ons rapport maakt denk ik duidelijk dat er naast bepaalde inherente bedreigingen ook heel veel kansen zijn. Het is gewoon zaak voor ons allemaal om die kansen te benutten en die bedreigingen zoveel mogelijk te omzeilen. 

HW: Wie weet dat over tien jaar ook een gesprek wat wij nu voeren door AI wordt gevoerd. Geen idee of dat ook mogelijk is. Dank in ieder geval voor dit college. Ik ben een stukje wijzer geworden. En dit was de zomeraflevering voor AI en de arbeidsmarkt. Het volledige rapport op weg naar AI die werkt voor iedereen is te vinden op werk.nl. Dank je wel Frank. 

FV: Graag gedaan. 

VO: Dit was de podcast ‘De arbeidsmarkt ontcijferd’. Abonneren kan via de bekende podcastplatforms. In september zijn we terug met nieuwe afleveringen waarin we weer maandelijks de arbeidsmarkt ontcijferen. Tot dan!