Gaan robots straks onze banen inpikken? Leidt de opmars van AI tot massaontslagen of massawerkloosheid? UWV Arbeidsmarktadviseur Frank Verduijn onderzocht de impact van AI op de arbeidsmarkt. 'De eerste reflex is vaak: help, dit gaat onze banen kosten. Maar de geschiedenis laat zien dat zulke doemscenario's zelden uitkomen.’
‘Veel organisaties onderzoeken AI, maar voor UWV heeft het een directe urgentie’, legt Verduijn uit. ‘Als mensen massaal hun baan verliezen of bepaalde beroepsgroepen hard geraakt worden, dan melden zij zich bij ons loket. Daarom vroeg de directie ons: wat komt er op ons af en hoe kunnen we ons voorbereiden?’
Het onderzoek is bewust een eerste verkenning. ‘We willen eerst begrijpen hoe de wereld er straks uitziet en wat dat voor ons betekent. Op basis van die kennis kunnen we later onze dienstverlening ontwikkelen, zowel richting werkzoekenden als werkgevers.’
Impact overal zichtbaar
‘We spraken met 19 experts uit verschillende kennisgebieden, van hoogleraren tot economen en sectorspecialisten’, vertelt Verduijn. Het ging daarbij vooral over generatieve taalmodellen zoals ChatGPT, Gemini en Claude. ‘Als we vroegen waar AI de meeste impact op heeft kregen we steevast hetzelfde antwoord, namelijk op alles. Net zoals internet destijds elk beroep beïnvloedde, werkt AI nu door in alle sectoren.’
De grootste impact ziet hij nu al bij beroepen waarin taal, beeld en data centraal staan. ‘AI kan al veel van die taken overnemen. Bij een copywriter raakt dat de kern van het werk. Zij geven straks input en controleren de output, in plaats van dat ze zelf schrijven. Dat verandert een functie ingrijpend.’
Verduijn testte het zelf door de samenvatting van het onderzoek te laten genereren door Mistral, de chat die UWV gebruikt. Met een paar aanpassingen had hij in korte tijd een prima tekst. ‘Dat toont wel aan hoe hard het gaat.’
Ondersteuning
In andere beroepen is AI vooral ondersteunend. ‘Een financieel specialist kan AI gebruiken voor data-analyse, maar de kern van het werk – interpreteren en adviseren – blijft menselijk. Bij zorgverleners kan AI administratieve werkzaamheden overnemen, zodat er meer tijd overblijft voor persoonlijk contact. Een huisarts hoeft niet meer naar een scherm te turen tijdens het consult, maar kan echt contact maken terwijl AI het gesprek transcribeert.’
Volgens Verduijn leidt dit tot productiviteits- én kwaliteitswinst: ‘Het gaat niet alleen sneller, het wordt in veel gevallen ook beter.’
Kansen en de keerzijde
Het onderzoek laat de dualiteit zien: AI verhoogt productiviteit maar bedreigt ook banen. ‘We moeten de kansen benutten, maar tegelijkertijd zorgen dat we onderweg niemand verliezen. Als we niet oppassen en het aan ‘big tech’ overlaten, gaan mensen buitenboord vallen. Want big tech heeft geen enkele baat bij het zorgen dat iedereen mee kan komen.’
Soft skills worden crucialer naarmate AI meer taken overneemt. ‘Dat zijn persoonlijke vaardigheden zoals samenwerken, oplossingsgericht denken, communiceren’, legt Verduijn uit. ‘Maar de allerbelangrijkste is aanpassingsvermogen. De ontwikkelingen volgen elkaar in een steeds hoger tempo op, je moet continu schakelen. Die flexibiliteit gaat AI voorlopig niet van ons overnemen.’
Ook kritisch denken wordt essentieel. ‘Als je een AI-model input geeft, krijg je output terug die je moet controleren. Je hebt vakinhoudelijke kennis nodig om te weten of het klopt, maar je moet ook kritisch durven kijken. Fact-checken wordt heel belangrijk.’
Digitale vaardigheden zijn natuurlijk onmisbaar. ‘Iedereen zal een soort basale AI-geletterdheid moeten ontwikkelen, net als destijds met internet. Je moet bijblijven.’ Voor mensen in kwetsbare functies heeft Verduijn duidelijk advies: ‘Als je merkt dat je baan door je vingers glipt, dan moet je nadenken over een plan B. Liever vandaag dan morgen. Stel jezelf de vraag: wat kan en wil ik nog meer?’
Iedereen moet zelf verantwoordelijkheid nemen, volgens Verduijn. ‘Als werknemer ben je verantwoordelijk voor je loopbaan, maar de praktijk is dat niet iedereen de middelen heeft. Daarom ligt er een taak voor werkgevers om financieel te faciliteren en te stimuleren. En voor de overheid als het om werkzoekenden gaat.’
Niet alles wat kan, is wenselijk
Hoewel AI veel taken kan overnemen, waarschuwt Verduijn voor blinde automatisering. ‘Er is het risico dat juniorfuncties verdwijnen, met name in de ICT en juridische sectoren. Junior programmeurs of juridisch medewerkers kunnen door AI worden vervangen. Maar als je alle instapfuncties wegautomatiseert, komt de doorstroom van nieuw talent in gevaar.’
Werkgevers moeten daarom verder kijken dan directe productiviteitswinst. ‘Niet alles wat kan is ook wenselijk. Je moet nadenken over de gevolgen op langere termijn.’
UWV wil werkgevers en werkzoekenden hierbij helpen. ‘We geven onze adviseurs al mee: zeg tegen werkzoekenden dat ze hun AI-geletterdheid moeten ontwikkelen. En tegen werkgevers: kijk niet alleen naar productiviteitswinst, maar blijf ook talent een kans geven.’
Verduijn ziet het als een gedeelde verantwoordelijkheid. ‘Alles begint bij nieuwsgierigheid, en werknemers experimenteren al. Als werkgever en overheid moet je dat vuurtje aanwakkeren door te financieren, tijd te geven en te begeleiden. Anders verliezen we ook internationaal de concurrentieslag. Uiteindelijk bepaalt hoe we ermee omgaan of AI kansen oplevert of mensen buitenspel zet.’