Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT), dat nu onder leiding staat van Van Belkom, onderzoekt al bijna zestig jaar de impact van technologie op maatschappelijke thema’s. Technologie kan zowel oplossingen als problemen creëren, stelt de toekomstonderzoeker. 

Zo waarschuwt hij voor de Nederlandse Digitaliseringsstrategie van Rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen en publieke dienstverleners. Deze strategie versnelt digitalisering, maar loopt het risico om de 2,5 miljoen mensen in Nederland met beperkte taal- en digivaardigheden achter te laten. ‘Versnellen is belangrijk, maar hou je dan wel rekening met degenen die nu al niet kunnen meekomen en eigenlijk behoefte hebben aan vertraging?’

Ondoordacht ingezette technologie kan dus schade aanrichten. Zoals bij de toeslagenaffaire, waar algoritmes onterecht mensen als fraudeur bestempelden. Of bij Amazon, waar een sollicitatie-algoritme vrouwen benadeelde. Maar Van Belkom ziet ook positieve ontwikkelingen. ‘Technologie kan inclusie bevorderen. Denk aan tools voor blinden, exoskeletten voor mensen met rugklachten, en oplossingen waarmee mensen die minder mobiel zijn kunnen thuiswerken.’

Met het begrip inclusie is trouwens wel wat aan de hand, vindt hij. Want daaronder wordt vaak ‘integratie’ verstaan, wat de verantwoordelijkheid bij de ‘achtergestelde groep’ legt. Terwijl inclusie vraagt om aanpassing van de hele samenleving. ‘Als je digitaal gaat versnellen, zorg dan dat je de dienstverlening ook toegankelijk houdt voor groepen die digitaal minder goed meekunnen – of meewíllen.’

STT werkt met toekomstscenario’s: waarschijnlijke, plausibele en mogelijke toekomsten. De krapte op de arbeidsmarkt is waarschijnlijk. Dit betekent dat er in bepaalde domeinen een tekort aan mensen komt, en dat omscholing belangrijk wordt. Daarop kunnen we ons volgens Van Belkom al voorbereiden. Een plausibel scenario is dat robotica taken overneemt, zoals een robotarm die groente snijdt. Dat kan misschien ook de arbeidsmarktkrapte verlichten.

Mogelijke toekomsten gaan verder: ‘Stel dat het westen van ons land overstroomt en we allemaal naar het oosten moeten trekken. Daar gaan we in zelfvoorzienende gemeenschappen wonen, ondersteund door technologie.’

De drie toekomstscenario’s gaan uit van externe ontwikkelingen en hoe we daarop kunnen reageren. Maar er is nog een scenario: de wenselijke toekomst. Van Belkom: ‘We moeten de vraag stellen wat we zélf eigenlijk willen. Ik geloof namelijk dat de toekomst deels maakbaar is.’ 

Toegespitst op een inclusieve arbeidsmarkt vereist dit volgens hem een gezamenlijke visie van bijvoorbeeld UWV en ministeries, waarin ook kwetsbare groepen een stem hebben. Hoe inclusief moet onze samenleving over 20 jaar zijn? ‘De Nederlandse Digitaliseringsstrategie is wat dat betreft een goed voorbeeld, maar het woord ‘inclusie’ komt er niet één keer in voor. Nul. Een Nationale Inclusiestrategie zou daarom helemaal geen slecht idee zijn.’