Cris Bergmans, projectcoördinator bij Divosa – de vereniging van gemeentelijke managers in het sociaal domein – en Esther Suurmond, projectleider vanuit de Nederlandse ggz en regionaal projectleider in Midden-Utrecht, zien dagelijks wat samenwerking oplevert. ‘Werk is meer dan inkomen. Het geeft structuur en zingeving.’

40% van alle (arbeidsongeschiktheids)uitkeringen wordt verstrekt vanwege psychische klachten. Slechts één op de vijf mensen met een ernstige psychische aandoening heeft betaald werk. Dat laat zien hoeveel talent onbenut blijft, terwijl passend werk juist kan bijdragen aan herstel en kwaliteit van leven. Cris zag het probleem al jaren: ‘Gemeenten en UWV hielden zich vooral bezig met uitkeringen en re-integratie, de ggz richtte zich op behandeling en werkgevers stonden vaak nog niet open voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Omdat iedereen met zijn eigen verantwoordelijkheid bezig was en samenwerking vaak ontbrak, lukte het deze groep moeilijk om aan het werk te komen.’

Om die kloof te dichten startte in 2017 een nieuwe samenwerking, die vanaf 2021 landelijk vorm kreeg als Hoofdzaak } Werk. Esther: ‘Voorheen lag de nadruk in de ggz vooral op behandeling en kwam het thema werk niet ter sprake. Nu bespreken we het eerder en koppelen we het direct aan de behandeling. Dat geeft cliënten perspectief en het motiveert hen.’

De samenwerking is concreet ingericht:

• Gemeenten en UWV zijn verantwoordelijk voor het verstrekken van uitkeringen en re-integratie en financieren begeleidingstrajecten zoals IPS (Individuele Plaatsing en Steun).
• 35 ggz-instellingen koppelen behandeling aan re-integratie en leveren IPS-begeleiding.
• Werkgevers bieden de banen.
• Divosa coördineert en ondersteunt partijen landelijk, samen met partners als AWVN (werkgeversvereniging), MIND (belangenorganisatie voor mensen met psychische problemen en hun naasten), UWV en de Nederlandse ggz.

Cris: ‘Het klinkt vanzelfsprekend, maar die korte lijnen bestonden voorheen niet. Nu kan een werkcoach direct met een behandelaar overleggen: wat kan iemand wel en waar moeten we rekening mee houden? Dat maakt een wereld van verschil.’

De samenwerking betekent ook dat partijen van elkaar leren. Esther: ‘Van UWV krijgen we vooral kennis over re-integratie en regelingen. Dat helpt ons om cliënten sneller naar werk te begeleiden.’ Cris: ‘En UWV en gemeenten leren van de ggz wat er nodig is om mensen met psychische problematiek aan het werk te helpen en houden. Zo kijken we samen naar wat iemand wél kan en hoe dat duurzaam kan worden ondersteund.’

De aanpak levert resultaat. In 2024 liepen er bijna 9.000 trajecten, waarvan bijna 80% volgens de IPS-methode, voluit Individuele Plaatsing en Steun. Die groei kwam in een stroomversnelling na de landelijke IPS-regeling in 2022. Vanaf dat moment konden zowel cliënten van UWV als gemeenten gebruikmaken van IPS-trajecten. Bij IPS wordt iemand niet eerst langdurig voorbereid op werk, maar meteen geholpen aan een betaalde baan. Tegelijk krijgt de cliënt door de IPS-trajectbegeleider intensieve begeleiding, zowel vanuit de ggz als op de werkvloer. Esther: ‘Meer dan de helft van de deelnemers aan een IPS-traject vindt duurzaam werk. Bij reguliere re-integratietrajecten is dit 27 procent.’

Achter de cijfers zitten persoonlijke verhalen. Een van hen is Twan, een 34-jarige man die al vroeg de diagnose autisme kreeg. Na een relatiebreuk raakte hij in een depressie en viel uit in zijn werk als lasser. Twee jaar lang zat hij thuis zonder structuur of begeleiding. Omdat Twan een WIA-uitkering had en in behandeling was bij de GGZ, kwam hij in aanmerking voor een IPS-traject. Samen met zijn IPS-coach Liesbeth ging hij op zoek naar passend werk. Zo vond hij opnieuw een baan als lasser. Liesbeth hielp hem zijn zelfvertrouwen terug te vinden en begeleidde ook zijn nieuwe werkgever. De uren werden rustig opgebouwd en Twan leerde stap voor stap wat hij nodig had om goed te functioneren.

Ook kleine aanpassingen kunnen veel verschil maken. Esther: ‘Een cliënt wist in de lunchpauze niet goed hoe hij met collega’s moest omgaan. De IPS-coach stelde voor om een krant mee te nemen. Zo simpel kan het zijn. Het gaat erom dat iemand zich veilig voelt op de werkvloer. Een andere kandidaat had last van seizoensdepressies. Op advies van de IPS-coach plaatste de werkgever speciale lichtlampen op kantoor. Daardoor bleef de werknemer in de wintermaanden goed functioneren. Het resultaat was opvallend: voor het eerst in acht jaar kon de werkgever met vakantie, omdat zijn medewerker het bedrijf in die periode zelfstandig kon runnen.’

Toch zijn er ook uitdagingen. Het stigma rond psychische kwetsbaarheid is hardnekkig. Uit onderzoek blijkt dat veel werkgevers huiverig zijn om iemand met psychische klachten aan te nemen, terwijl ze hier in de praktijk zelden negatieve ervaringen mee hebben.

Daarnaast speelt de vraag hoe de aanpak ook op de lange termijn geborgd kan worden. Cris: ‘Hoofdzaak } Werk loopt tot medio 2026. Dan stopt ook de landelijke financiering en is het aan gemeenten om de werkwijze structureel op te nemen. De uitdaging is om deze manier van samenwerken de norm te maken, zodat cliënten ook in de toekomst op de juiste ondersteuning kunnen rekenen.’ Wat is daarvoor nodig? Esther: ‘Structurele financiering van IPS-trajecten en blijvende samenwerking in de regio’s.’ Cris: ‘We hebben bewezen dat het werkt. Nu is het aan bestuurders en beleidsmakers om te zeggen: dit is hoe we het doen. Niet terug naar losse eilandjes, maar verder met één gezamenlijke aanpak.’

Hoofdzaak } Werk laat zien dat samenwerking loont. Voor cliënten betekent het meer dan een baan: het betekent perspectief, eigenwaarde en herstel. Esther: ‘Werk is meer dan inkomen. Het is structuur, zingeving en onderdeel zijn van een team. Voor mensen met een psychische kwetsbaarheid kan dat het verschil maken, maar dit lukt alleen als we het samen doen.’

Meer over IPS lees je op: https://sterkdoorwerk.nl/themas/project-hoofdzaak-werk/

Werk deelt een videoboodschap bij de UWV-talkshow KRAP, Keuzes voor morgen, op 7 oktober (van 19.00 – 20.00 uur).